Белорусский журнал международного права и международных отношений 2004 — № 2
международное право — международные организации
Еўрапейскі Парламент і яго эвалюцыя ў працэсе еўрапейскай інтэграцыі
Валерыя Стукіна
Стукіна Валерыя Аляксандраўна — выкладчык кафедры міжнароднага права факультэта міжнародных адносін Беларускага дзяржаўнага універсітэта
У вельмі складанай структуры Еўрапейскага саюза (ЕС) пільнай увагі заслугоўвае такі інстытут, як Еўрапейскі парламент (ЕП). Ад усіх іншых галоўных органаў ЕС ён адрозніваецца прадстаўнічым характарам. Асаблівая ўвага да ЕП у апошні час абумоўлена праблемай дэфіцыту дэмакратыі. Гаворка ідзе аб тым, што інстытуты ЕС адціскаюць нацыянальныя парламенты і іх заканадаўства, не маючы, аднак, на гэта не толькі пераважнага, але і раўназначнага з імі дэмакратызму. Асабліва востра гэтая праблема паўстала ў сувязі з усё больш нарастаючай актыўнасцю ЕС і ўмяшаннем ва ўнутранныя справы краін па меры яго пашырэння.
Зразумела, што праблема дэфіцыту дэмакратыі галоўных органаў павінна, напэўна, вырашацца пры дапамозе дэмакратычнага органа, якім і з’яўляецца ЕП.
Што ж гэта за орган? Першаўзорам для мадэлёвай арганізацыі парламента была Усеагульная асамблея Еўрапейскага аб’яднання па вугалю і сталі (ЕАВС). У ходзе працы над Дагаворам аб ЕАВС французскі дэлегат Ж. Манэ прапанаваў стварыць у структуры аб’яднання міжпарламенцкі сход, у склад якога ўваходзілі б парламентарыі дзяржаў-удзельніц і які меў бы дарадчыя паўнамоцтвы і права выказваць вотум недаверу выканаўчаму органу1.
Паўнамоцтвы асамблеі былі вельмі абмежаваныя, і іх аб’ём істотна не павялічыўся нават пасля стварэння ў 1957 г. Еўратама і ЕЭС, калі было вырашана зрабіць адну асамблею на ўсіх. Тады яна атрымала назву Еўрапейская парламенцкая асамблея. У 1962 г. дэпутаты пачалі называць асамблею Еўрапейскім парламентам. Адзіны еўрапейскі акт у 1986 г. афіцыйна замацаваў гэтую назву.
Натуральна, што з таго часу ЕП істотна змяніўся. Працэс змяненняў праходзіў спачатку нерэгулярна, таму што ён у значнай ступені быў звязаны з пераломнымі момантамі працэсу інтэграцыі, якія потым былі замацаваны асноўнымі дагаворамі.
У літаратуры часцей за ўсё гаворыцца пра этапы працэсу інтэграцыі. Першы адлічваецца ад Парыжскага і Рымскіх дагавораў, другі — ад Адзінага еўрапейскага акта, трэці — ад Маастрыхтскага дагавора, наступны — ад Амстэрдамскага і сённяшні — ад Ніцэйскага дагавора.
На падставе палажэнняў дагавораў, ЕП спачатку не меў магчымасці непасрэднага ўплыву на працэс прыняцця рашэнняў у Супольнасці. Але ўжо ў першай палове 1970-х гг. разам з прыняццем бюджэтных дагавораў парламент атрымаў паўнамоцтвы, дазваляючыя яму прымаць рашэнні аб відах неабавязковых падаткаў Супольнасці, а таксама аб прыняцці самаго бюджэту. Павелічэнне правоў у сферы бюджэтнай палітыкі дало парламенту магчымасць больш уплываць на распрацоўку прававых актаў, звязаных з бюджэтам.
Адной з найважнейшых перамен, якія адбыліся ў інстытуцыянальным складзе ЕС, сталі першыя прамыя выбары ў ЕП, якія адбыліся ў 1979 г. Гэта істотна змяніла характар ЕП, які быў інстытутам міжпарламенцкім, а стаў наднацыянальным. У 1991 г. былі ўсталяваны агульныя выбарчыя прынцыпы. Згодна з імі падзел мандатаў ідзе па прапарцыянальнай выбарчай сістэме на падставе агульнакраёвых ці рэгіянальных выбарчых спісаў. Але ўсё яшчэ дзейнічае і Акт 1976 г. "Аб непасрэдных выбарах у ЕП": "Да часа выдання адзінага палажэння аб выбарах кожная дзяржава-ўдзельніца праводзіць выбары на падставе сваіх унутраных палажэнняў", таму гэтая сістэма істотна адрозніваецца ад дзяржавы да дзяржавы. Акрамя таго, у Вялікабрытаніі толькі апошнія выбары 1999 г. праходзілі па гэтай сістэме, а дагэтуль яны праводзіліся па мажарытарнай сістэме2. Выбары ў ЕП з’яўляюцца ўсеагульнымі і непасрэднымі, таму ён можа лічыцца легітымным органам ЕС.
З цягам часу дзяржавы пачалі адчуваць выгады аб’яднання, што прывяло да жадання стварыць адзіны рынак, павысіць эфектыўнасць працэсу прыняцця рашэнняў у Саюзе і пашырыць кампетэнцыю ЕП. Дзеля гэтага ў 1986 г. быў прыняты Адзіны еўрапейскі акт (АЕА), з якога пачынаецца наступны, вельмі значны этап інстытуцыянальных змяненняў у ЕС і ЕП. Раней дзейнасць парламента зводзілася да працэдуры кансультацыяў, цяпер яго паўнамоцтвы былі істотна павялічаны праз новую працэдуру супрацоўніцтва з Саветам. Гэта працэдура прадугледжвае два чытанні, што спрашчае парламенту магчымасць унясення паправак. Так, парламент пачаў браць удзел у агульным легіслацыйным працэсе.
Пашырылася колькасць спраў, па якім Савет прымаў рашэнні большасцю галасоў, а не аднагалосна, тым самым павялічыліся выпадкі, у якіх патрэбна меркаванне парламента (артыкул 7 АЕА). Акрамя таго, павялічылася колькасць спраў, па якіх неабходна кансультацыя Савета з парламентам, — гэта асобныя пытанні палітыкі Супольнасці, заключэнне дагавораў аб асацыіраваным членстве і прыняцці ў склад Супольнасці новых дзяржаў. Па двух апошніх пытаннях неабходна пастанова парламента, зацверджаная абсалютнай большасцю галасоў, згодна з якой Савет прымае канчатковае рашэнне (арт. 8 і 9 АЕА змянілі адпаведна арт. 237 і 238 дагавора аб ЕЭС). Гэтае ўзмацненне ролі ЕП цесна звязана з паступовай дэмакратызацыяй органаў улады ЕС.
Поспехі у эканамічнай сферы стварылі ўмовы для далейшага супрацоўніцтва ў іншых сферах еўрапейскай палітыкі. "Адзіны еўрапейскі акт насіў пераходны характар і не мог стаць прававой асновай для далёка ідучых пераўтварэнняў"3, таму патрэбна было ўнесці ў дагаворы істотныя змяненні.
Маастрыхтскі дагавор ад 1992 г. істотна пашырыў галіны, на якія распаўсюджваецца працэдура супрацоўніцтва, акрамя таго, па ўваходзе Маастрыхтскага дагавора ў моц пачала выкарыстоўвацца замацаваная раней працэдура сумеснага прыняцця рашэнняў, якая значна пашырыла магчымасці ЕП, без згоды якога стала немагчыма прымаць канчатковыя рашэнні. Потым яна была ўдакладнена Амстэрдамскім дагаворам. У выніку ўводзіцца амаль што звычайная, нармальная заканадаўчая працэдура, дзе ЕП на раўных бярэ ўдзел у дыялогу, які раней праходзіў паміж Камісіяй і Саветам. Трэба адзначыць, што менавіта Маастрыхтскі дагавор упершыню афіцыйна артыкуляваў наяўнасць праблемы дэфіцыту дэмакратыі, а таксама неабходнасць яе вырашэння з дапамогай пашырэння паўнамоцтваў парламента.
Дагавор аб Еўрапейскім саюзе быў падпісаны 17 чэрвеня 1997 г. у Амстэрдаме і ўвайшоў у моц 1 мая 1999 г. Ён мае істотнае значэнне, бо з гэтага часу ЕП бярэ ўдзел у 38 галінах еўрапейскай палітыкі замест былых 15. Ім была значна спрошчана асноўная працэдура — працэдура сумеснага прыняцця рашэнняў. Амстэрдамскі дагавор замацоўвае не толькі права ЕП ухваляць Камісію ў якасці адзінага органа, як гэта было раней, але і права асобна назначаць старшыню камісіі (арт. 158 (2) Дагавора аб Еўрапейскім саюзе). Артыкул 137 упершыню спрабуе замацаваць колькасць членаў ЕП: яна не павінна перавышаць 700. Да гэтага дагавора дадаецца пратакол аб ролі нацыянальных парламентаў у Еўрапейскім саюзе, што сведчыць пра зацікаўленасць саюза да пазіцыяў нацыянальных прадстаўнікоў. У першай яго частцы гаворыцца аб неабходнасці атрымання Камісіяй па заканадаўству прапаноў з боку нацыянальных парламентаў, а ў другой частцы прызнаецца роля Канферэнцыі камітэтаў па еўрапейскіх справах. Трэба адзначыць, што прадстаўнікі ЕП упершыню бралі ўдзел у Міжурадавай канферэнцыі ў Амстэрдаме4. Паколькі інтэграцыя — працэс паступовы і дынамічны, то ў дагаворы было прадугледжана не ўсё. Таму новыя палажэнні былі выпрацаваны падчас наступнай, вельмі важнай, як для працэсу інтэграцыі, так і для працэсу пашырэння, Канферэнцыі ў Ніце.
Ніцэйскі дагавор (2001) з’яўляецца апошнім на гэты час дагаворам, які змяняе Дагавор аб Еўрапейскім саюзе, Дагавор, які ўстанаўлівае Еўрапейскую супольнасць, а таксама некаторыя адпаведныя акты. Гэты дагавор змяшчае наступныя палажэнні адносна ЕП5:
— змененыя артыкулы Дагавора, які ўстанаўлівае Еўрапейскую супольнасць: артыкулы 189, 190.5, 191, 300.6,
— артыкул 2 Пратакола аб пашырэнні ЕС,
— Дэкларацыя пра пашырэнне Еўрапейскага саюза.
Згодна з Дагаворам, другая частка артыкула 189 замяняецца на наступную: "Колькасць членаў Еўрапейскага парламента не перавышае 732". Устанаўленне верхняй мяжы колькасці прадстаўнікоў патрабавала новай формулы падзелу месц паміж дзяржавамі-ўдзельніцамі.
Да гэтага Дагавора дадаецца шэраг пратаколаў, сярод іх Пратакол пра пашырэнне Еўрапейскага саюза, дзе ў артыкуле 2 змяшчаюцца палажэнні, якія датычацца ЕП. Пункт 1 замацоўвае з 1 студзеня 2004 г. іншую колькасць прадстаўнікоў у ЕП ад кожнай "старой" дзяржавы-ўдзельніцы, чым змяняе першую частку артыкула 190 (2) Дагавора, які ўстанаўлівае Еўрапейскую супольнасць. Сярод буйных дзяржаў найбольшую колькасць захавала Германія — 99 прадстаўнікоў, тады як Францыя, Італія, Вялікабрытанія страцілі па 15 прадстаўнікоў і цяпер ад кожнай з іх будзе па 72 дэпутаты. Іншыя дзяржавы таксама страцілі колькасць сваіх прадстаўнікоў, і, такім чынам, агульная лічба для "старых" дзяржаў паменшылася са 626 да 535. Пункты 2 і 3 дадаюць, што агульная колькасць прадстаўнікоў пасля далучэння раўняецца суме прадстаўнікоў усіх дзяржаў-удзельніц6. Падзел месц для 12 краін-кандыдатаў агавораны ў дададзенай да Дагавора Дэкларацыі пра пашырэнне Еўрапейскага саюза.
Неабходна адзначыць, што Ніцэйскі дагавор не зрабіў істотных інстытуцыянальных і працэдурных змен, але мае добрую базу для кампрамісу паміж рознымі дзяржавамі. Дагавор не закончыў працэс прыгатавання саюза да пашырэння. У Дэкларацыі аб будучым саюзе, прынятай канферэнцыяй у Ніцы, прадугледжана скліканне новай Міжурадавай канферэнцыі ў 2004 г., якая і займецца будучым ЕС. Яна павінна вырашыць найважнейшыя пытанні: як усталяваць і кантраляваць больш дакладнае размеркаванне паўнамоцтваў паміж Еўрапейскім саюзам і дзяржавамі-ўдзельніцамі, адлюстроўваючы прынцып субсідыярнасці; спрашчэнне палажэнняў дагавораў з мэтай зрабіць іх больш яснымі і зразумелымі без змянення іх значэння; роля нацыянальных парламентаў у еўрапейскай архітектуры7.
Такім чынам, ЕП, узнікнуўшы як міжпарламенцкі інстытут, паступова пашырае свае паўнамоцтвы. Узнікае пытанне: чым ён сёння з’яўляецца, ці падобны ён да сапраўднага, класічнага парламента? Аналізуя ЕП, сутыкаешся з некаторымі складанасцямі з-за таго, што сістэма праўлення Саюза не мае традыцыйнага падзелу ўлад і тыповых органаў, якія гэтую ўладу выконваюць. Акрамя таго, гаворачы пра Еўрапейскі парламент, ды і пра любы парламент увогуле, недастаткова зазначыць працэдуру фарміравання Еўрапейскага парламента, якая, як зазначана вышэй, вельмі празрыстая — прамыя непасрэдныя выбары, неабходна яшчэ высветліць кола яго паўнамоцтваў. Парламент класічнага тыпу прадугледжвае наяўнасць наступных паўнамоцтваў:
1) права на прыняцце законаў па любым пытанні, перш за ўсё — асноўных законаў дзяржавы, калі не прадуглеждана іх прыняцце Канвентам, альбо праз нацыянальны рэферэндум;
2) права на разгляд і прыняцце бюджету. Гэта адно з самых старадаўніх правоў парламента, бо ён, па сутнасці, уяўляе з сябе план працы ўрада на адпаведны фінансавы год. Справаздача аб яго выкананні дазваляе кантраляваць урад8;
3) судовыя паўнамоцтвы (імпічмент);
4) права на фарміраванне цалкам альбо часткова іншых вышэйшых дзяржаўных органаў. Ажыццяўляе ён гэта самастойна ці згаджаючыся з кандыдатурай, прапанаванай іншым дзяржаўным органам (прэзідэнтам).
5) ратыфікацыя міжнародных пагадненняў;
6) права парламенцкага кантролю (паводле В.Е.Чыркіна, існуе 13 форм парламенцкага кантролю9).
Можна сказаць, што ЕП мае пэўныя паўнамоцтвы ва ўсіх традыцыйных сферах дзейнасці нацыянальнага парламента, але яны маюць некаторыя асаблівасці. Да сённяшняга дня паўнамоцтвы ЕП вызначаюць як кансультатыўныя10, абмежаваныя, але яны "устойліва развіваюцца". Сцвярждаюць так перш за ўсё таму, што парламент не мае такіх заканадаўчых функцый, як нацыянальны парламент.
Перш за ўсё ЕП не мае права заканадаўчай ініцыятывы, тым не менш ён можа большасцю сваіх членаў запрасіць Камісію прадставіць любую адпаведную прапанову па пытаннях, якія, на яго думку, вымагаюць прыняцце акта Супольнасці з мэтай ажыццяўлення Дагавора аб Еўрапейскім саюзе (арт. 192). Акрамя таго, Амстэрдамскім дагаворам ЕП надзелен правам выпрацоўваць прапановы адносна правядзення прамых усеагульных выбараў у адпаведнасці з адзінай працэдурай ва ўсіх дзяржавах-удзельніцах альбо згодна з прынцыпамі, агульнымі для ўсіх дзяржаў-удзельніц (арт. 138).
Працэдура кансультацыі была самым першым заканадаўчым працэсам у межах Супольнасцяў. Яе працягам сталі працэдура супрацоўніцтва, якая, па сутнасці, уводзіць другое чытанне, і працэдура сумеснага прыняцця рашэнняў — трэцяе чытанне. Яны паступова пашыралі заканадаўчыя паўнамоцтвы ЕП, надаючы яму, напрыклад у сацыяльных справах, паўнамоцтвы, падобныя да заканадаўчых. Працэдура сумеснага прыняцця рашэнняў стала найважнейшым элементам працэсу заканадаўства.
Традыцыйна Еўрапейскі парламент, як і класічны, нацыянальны парламент, адыгрывае галоўную ролю ў бюджэтнай працэдуры. Сёння ён кантралюе амаль што палову бюджэту Саюза. Здарылася так з-за паступовага пашырэння і ўскладнення ЕС, а значыць, і павелічэння расходаў. Ён мае апошняе слова "па неабавязковых выдатках ЕС", гэта значыць, па адміністрацыйных расходах інстытутаў, палітыцы даследаванняў, палітыцы энергазабеспячэння, транспартнай палітыцы або аховы навакольнага асяроддзя. Парламент можа рабіць змены ў спосабах размеркавання гэтых выдаткаў і ў пэўных межах можа павялічыць іх агульную суму. Парламент мае права адхіліць бюджэт цалкам і нясе адказнасць за ўхваленне бюджэтнай дзейнасці Камісіі за папярэдні год.
Еўрапейскі парламент мае права даваць згоду на ўсе асноўныя міжнародныя дагаворы і на дагаворы аб далучэнні, заключаныя з новымі дзяржавамі-ўдзельніцамі, з абгрунтаваннем умоў далучэння.
Кантрольныя паўнамоцтвы ЕП выконвае ў тых жа формах, што і класічны парламент11. Спачатку ЕП меў кантрольныя паўнамоцтвы толькі ў дачыненні да Камісіі, а зараз і — да Савета. Савет і Камісія павінны адказваць на парламенцкія пытанні. Камісія прадстаўляе парламенту для абмеркавання гадавую справаздачу пра дзейнасць Саюза. ЕП можа большасцю ў 2/3 дэпутатаў прыняць прапанову аб вынясенні вотуму недаверу і, такім чынам, прымусіць Камісію пайсці ў адстаўку (арт. 201 (былы 144) Дагавора аб ЕС), што, аднак, не забараняе абраць яе ў тым жа саставе зноў.
ЕП не выбірае ўрад. Функцыі, падобныя да ўрадавых, згодна з дагаворамі, выконваюцца Саветам і Камісіяй у адпаведнасці з прынцыпам падзелу працы. Але парламент уплывае на назначэнні ў Камісію і на назначэнне яе Старшыні (права інвестытуры), але не мае, аднак, уплыву на членства ў Савеце. Савет падлягае парламенцкаму кантролю з улікам таго, што кожны з яго членаў, будучы нацыянальным міністрам, падсправаздачны нацыянальнаму парламенту, роля якога, на еўрапейскай палітычнай арэне згодна з апошнім Ніцэйскім дагаворам будзе значна павялічана.
Любая фізычная альбо юрыдычная асоба мае права дасылаць у парламент петыцыі, разглядам якіх займаецца адпаведны пастаянны камітэт. Скаргі аб дрэнным выконванні абавязкаў інстытутамі ці органамі саюза, за выключэннем Суда, можна адрасаваць Амбудсману. Ён можа праводзіць расследаванні і павінен інфармаваць адпаведны інстытут або орган аб такім дзеянні, а потым прадстаўляць у парламент справаздачу па выніках сваіх расследаванняў.
Такім чынам, у цэлым можна сказаць, што ўжо на сённяшні дзень ЕП мае ўсе паўнамоцтвы і функцыі парламента класічнага тыпу, але ў вельмі абмежаванай ступені. З органу, які ня меў аніякіх паўнамоцтваў акрамя толькі кансультатыўных, ён пераўтварыўся ў вельмі важны і актыўны орган улады ЕС. У сувязі з гэтым змяніліся і адносіны да яго. Так, паводле даных табліцы, прыведзенай у артыкуле В. В. Лапкіна і В. І. Панціна, адносна скептычнае стаўленне да ролі ЕП, пераважаючае ва многіх еўрапейскіх дзяржавах яшчэ ў канцы 1970-х гг., змянілася ў 1980—1990-х гг. прызнаннем яго важнасці ў справах Еўрапейскай супольнасці12. А апрос, праведзены ў 1995 г. сярод насельніцтва дзесяці дзяржаў — удзельніц ЕС па пытанню: "Наколькі важан сёння Еўрапейскі парламент у жыцці Еўрапейскай супольнасці?", прывёў да такіх вынікаў: "вельмі важны" — 10%, "важны" — 46%, "не важны" — 26%, "зусім не важны" — 5% і 15% "без адказу" (крыніца — Еўрабарометр). Так, нават сярод грамадзян еўрапейскіх дзяржаў прызнаецца важнасць ЕП. Яго будучае, зразумела, у вялікай ступені залежыць ад будучыні ЕС, ад поспехаў далейшай інтэграцыі Еўропы. Ужо колькі год ідуць дыскусіі на тэму будучыні ЕС. Існуе некалькі тэорый развіцця еўрапейскай інтэграцыі, а разам з ёй і ЕП.
Першая тэорыя галоўную ролю ў ЕС адводзіць дзяржавам-удзельніцам, а ў дэмакратызацыі — нацыянальным парламентам. Адны прапануюць, каб нацыянальныя парламенты займаліся еўрапейскай палітыкай яшчэ да яе разгляду ў Савеце, але тады дадаецца новая і вельмі складаная працэдура перадачы спраў парламентам. Другія прапануюць стварэнне ўскосна абранай "асамблеі нацыянальных асамблей" на еўрапейскім узроўні, якая складалася б з дэпутатаў нацыянальных парламентаў. Яна можа быць пастаянна дзеючай, верхняй палатай прамаабранага ЕП, ці збірацца ad hoc, каб абмяркаваць ключавыя напрамкі еўрапейскай палітыкі. Трэба заўважыць, што абедзве прапановы маюць недахопы. У першым выпадку — дэпутатам, абраным да ЕП, будзе складана дзейнічаць адразу ў двух парламентах13, а ў другім — забываюць пра існаванне "Assizes", што складаецца са 173 дэлегатаў ад нацыянальных парламентаў і 53 — ад ЕП, як гэта было, калі абмяркоўвалі Маастрыхтскія прапановы. Недахоп гэтай тэорыі ў тым, што створаны інстытут можа пагражаць суверэнітэтам дзяржаў.
Другая тэорыя грунтуецца на ідэі Еўропы рэгіёнаў. Тут таксама існуюць розныя погляды на размеркаванне ўлады паміж рэгіёнамі і еўрапейскімі інстытутамі. Адны прапануюць Савет зрабіць верхняй палатай вельмі моцнага ЕП, іншыя лічаць, што ЕП — гэта сукупнасць нацыянальных і рэгіянальных асамблеяў14. Галоўная ідэя гэтай тэорыі: чым бліжэй інстытут стаіць да людзей, тым больш паўнамоцтваў ён нясе.
Прыхільнікі федэралізму, трэцяй тэорыі, ужо даўно гавораць, што адзінае выйсце — гэта стварэнне новых прадстаўнічых структур на еўрапейскім узроўні, якім і будзе перададзена ўся ўлада. На федэральным узроўні часткі федэрацыі прадстаўляюць спецыяльна абраныя ці прызначаныя на гэтых тэрыторыях дэпутаты, якія складаюць другую палату парламента. Сення найбольш уплывовыя дзяржавы Еўрапейскага саюза маюць двухпалатны парламент: Германія, Францыя, Вялікабрытанія і Італія. Акрамя таго, паводле П. А. Фядосава, "для сучаснай Еўропы аднапалатны парламент — з’ява, можа, і не рэдкая, але, ва ўсялякім выпадку, нетыповая і абмежаваная сферай дробных і сярэдніх дзяржаў"15.
У артыкуле Р. Ваттс (Канада) падрабязна абгрунтоўвае папулярнасць федэралізму як формы палітыка-тэрытарыяльнага ладу16. У пункце "Формы галоўных інстытутаў" Ваттс звяртае ўвагу на праблему "дэфіцыту дэмакратыі". Аўтар разглядае "дэфіцыт дэмакратыі" ў кантэксце двух пытанняў. Па-першае, ці не з’яўляецца ў некаторай ступені "дэфіцыт дэмакратыі"адной з непазбежных характарыстык федэратыўных сістэм. Па-другое, ці праўда, што федэрацыі менш схільны да "дэфіцыту дэмакратыі"ў адрозненне ад конфедэратыўных сістэм. На погляд англійскага даследчыка, федэрацыя менш схільна да "дэфіцыту дэмакратыі", чым канфедэрацыя, і такая форма ладу больш эфектыўна, аб чым сведчыць жывучасць такіх класічных федэрацый, як ЗША, Швейцарыя, Канада і Аўстралія, нягледзячы на іх індывідуальныя праблемы17. Аўтар згодны з думкай Р. Ваттса, што ЕС рухаецца ў сваім развіцці да стварэння федэратыўнага саюза18, якая "вядзе да сумяшчэння, праз прадстаўнічыя інстытуты, карысцяў еднасці і разнастайнасці". Галоўнай рысай, на думку Ваттса, федэратыўнай палітычнай сістэмы прадстаўніцтва з’яўляецца роўнасць грамадзян федэрацыі і рэгіёнаў19.
Такім чынам, прапанаваная структура парламента ўжо добра вядома еўрапейскім народам, і паводле ёй ЕП павінен стаць больш прадстаўнічым і моцным, а таму, напэўна, гэтая структура найбольш адпавядае мэце стварэння адзінай Еўропы.
10—13 чэрвеня 2004 г. адбыліся выбары ў ЕП, дзе прынялі ўдзел і 10 новых дзяржаваў. Праца над праектам Еўрапейскай канстытуцыі скончылась 10 ліпеня 2003 г. Артыкул 19 праекта Еўрапейскай канстытуцыі цалкам прысвечаны ЕП20. Еўрапейскі парламент будзе прымаць удзел у заканадаўчым працэсе сумесна з Саветам Міністраў і ўдзельнічаць у прынняцці бюджэту, акрамя таго, яму належаць функцыі палітычнага кантролю і кансультацый. Еўрапейскі парламент будзе выбіраць прэзідэнта Еўрапейскай каміссіі.
Еўрапейскі парламент будзе выбірацца грамадзянамі Еўропы падчас прамых усеагульных свабодных выбараў пры тайным галасаванні. Прадстаўніцтва грамадзян Еўропы будзе прапарцыянальна памяншацца, але колькасць прадстаўнікоў ад адной дзяржавы-ўдзельніцы не можа быць менш чатырох. Будучы састаў Еўрапейскага парламента будзе вырашацца ў 2009 г. самім, што важна, Еўрапейскім парламентам, улічваючы, аднак, вышэйазначаныя прынцыпы.
Такім чынам, эвалюцыя ЕС у ходзе інтэграцыі значна ўплывае на ролю ЕП. У ходзе гэтай эвалюцыі ён відавочна змяняецца, пашырае кола сваіх паўнамоцтваў. Асабліва імкліва гэты працэс ідзе ў апошні час, пасля артыкуляцыі ў Маастрыхтскім дагаворы важнасці праблемы дэфіцыту дэмакратыі. Ужо сёння ЕП набыў усе рысы парламента класічнага тыпу, яго функцыі і паўнамоцтвы, хаця і ў яшчэ абмежаванай ступені. Зразумела, яго будучае залежыць ад будучыні ЕС, але ўжо і сёння можна сцвярджаць, што і ў далейшым роля ЕП у дзейнасці ЕС будзе ўсё больш уплывовай.
1 Galster J., Mik C. Podstawy europejskiego prawa wspólnotowego. Zarys wykładu. Toruń: COMER, 1995. P. 80.
2 Борхарт К.-Д. Азбука права Еўрапейскай супольнасці. Мн.: БелФранс, 2002. С. 10.
3 Топорнин Б. Н. Европейское право: Учебник. М.: Юристъ, 1998. С. 136.
4 Galster J., Witkowski Zb. Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu Amsterdamskiego. Toruń: TNOiK, 1999. P. 158.
5 Еўрапейскі саюз. Дагавор Ніцы. Мн.: Тэхналогія, 2002.
6 Там жа. С. 70.
7 Там жа. С. 116.
8 Конституционное право зарубежных стран: Учебник для вузов / Под общ. ред. чл.-кор. РАН, проф. М. В. Баглая, д. ю. н., проф. Ю. И. Лейбо и д. ю. н., проф. Л. М. Энтина. М.: НОРМА, 2001. С. 248.
9 Чиркин В. Е. Конституционное право зарубежных стран: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. М.: Юристъ, 2001. С. 272—276.
10 Европейское право. Учебник для вузов/ Под общ. ред. д. ю. н. проф. Л. М. Энтина. М.: НОРМА, 2000. С. 268.
11 Kruk M. Parlament Europejski: Traktaty i praktyka. Współpraca Sejmu i Senaty z Parlamentem Europejskim. Warszawa: Wyd-wo Sejmowe, 1997. P. 39.
12 Лапкин В. В., Пантин В. И. Общественное мнение и изменение политических институтов в России и на Западе // Политические институты на рубеже десятилетий. Дубна: Феникс+, 2001. С. 114.
13 Maurer A. National Parliaments in the European Architecture: Theoretical Framework and Empirical Evidence. German Institute for International and Security Affairs. Р. 75.
14 Polska — Unia Europejska w pуі drogi. Wybrane problemy / Pod red. M. A. Cichockiego. Warszawa, 2002. Р. 28.
15 Федосов П. А. Двухпалатные парламенты: европейский и отечественный опыт // Полис: политические исследования. 2001. № 1. С. 176.
16 Watts L. Ronald Contemporary Views on Federations // Evaluating Federal Systems edited by Bertus de Villiers (Centre for Constitutional Analisis — HSRC) Juta and Co, Ltd (Martinus Nijhoff Publishers) First published 1994. P. 1—7.
17 Ibid. P. 22—23.
18 Ibid. P. 22.
19 Ibid. P. 6.
20 <http://european-convention.eu.int>. 9.06.2004.